Kỹ nghệ truyền thống để làm nên những chiếc đồng hồ Métiers d’Art (có nghĩa là thủ công trong tiếng Pháp) vẫn được tôn vinh, nhưng một số phương pháp mới tân tiến hơn cũng đang dần được áp dụng.
Một số phương pháp truyền thống được ứng dụng trong quá trình chế tạo đồng hồ như vẽ sơn mài, cloisonné (tráng men đồ đồng theo kiểu ngăn chia thành ô), enamel (vẽ trên men) hay filigree (chế tác trang sức sử dụng hạt hoặc dây vàng/kim loại quý nhỏ, rồi hàn lại với nhau theo một mô-típ nhất định)… được gọi chung là Métiers d’art. “Métiers d’art trong sản xuất đồng hồ cũng giống như tạo ra một tác phẩm nghệ thuật. Tất cả đều được thực hiện bằng tay nên mỗi sản phẩm đều mang đậm dấu ấn riêng biệt và sở hữu vẻ đẹp độc đáo”, Edouard Mignon, Trưởng bộ phận phát triển sản phẩm của Cartier chia sẻ.
Hồi sinh kỹ nghệ cổ xưa trong hình thái mới
Trong thời điểm ngành công nghiệp đồng hồ đang phát triển mạnh mẽ, những kỹ năng truyền thống lại càng được đánh giá cao hơn. Xưởng chế tạo Maison de Métiers d’Arts mới của Cartier tại Chaus-de-Fonds (Thụy Sĩ) có tới 28 thợ thủ công chuyên làm việc với các chi tiết cực nhỏ trong đồng hồ. Chẳng hạn như, filigree, công việc đòi hỏi phải vặn xoắn những dây vàng hoặc bạch kim nhỏ nhắn, dập phẳng bằng búa có kích thước phù hợp, rồi sau đó hàn chúng lại với nhau mà không để lại dấu vết của khớp nối.
“Những người nghệ nhân làm đồng hồ truyền thống phải có đôi tay thực sự khéo léo. Và họ cũng cần thông thạo một số kỹ năng để làm cho mỗi centimet vuông trên từng tác phẩm nghệ thuật đều hoàn hảo”, Mignon cho biết. Khi chế tác mặt đồng hồ đầu tiên theo phương pháp Mosaic (chạm) kiểu La Mã, chúng tôi phải làm mới gần như hoàn toàn kỹ nghệ này, bởi kích thước của mặt số có thể chỉ bằng một phần trăm, thậm chí phần nghìn một bức tranh khảm lớn.
Với quy trình thực hiện vô cùng phức tạp, đồng hồ Métiers d’art không chỉ trở thành tuyệt tác được các nhà sưu tập săn tìm, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc “giải cứu” kỹ nghệ truyền thống, đồng thời cũng là một cách để phát triển những phương pháp mới. Sau nhiều năm nghiên cứu, Cartier đã làm sống lại kỹ thuật kết hạt đã đạt đến đỉnh cao vào khoảng năm 800 TCN thuộc nền văn minh người Etrusca. Các nghệ nhân sẽ tạo ra các hạt tròn nhỏ từ sợi vàng được cắt và nung nóng, sau đó lắp ráp lần lượt và hòa trộn với bề mặt để tạo ra họa tiết nổi ba chiều. Hình ảnh đầu con báo trên chiếc đồng hồ Rotonde de Cartier Panthère cần tới 3.800 hạt vàng nhỏ cùng hơn 320 làm việc liên tục.
Năm 2014, thương hiệu trang sức xa xỉ nước Pháp đã tiết lộ một hình thức trang trí trên mặt số mới thông qua việc giới thiệu chiếc đồng hồ Ballon Bleu De Cartier Floral-Marquetry Parrot (hình đại diện). Những cánh hoa hồng thật được nhuộm, cắt và sắp xếp thủ công một cách khéo léo để tạo thành bộ lông đầy màu sắc sống động của chú vẹt.
“Métiers d’art gắn liền với phương pháp thủ công. Những kỹ nghệ chỉ được biết đến qua các tác phẩm trong bảo tàng hay bộ sưu tập của một số cá nhân có lẽ sẽ bị mai một sau thời gian dài. Bạn vẫn có thể tìm hiểu, phân tích và tái phát minh lại kỹ thuật đó. Tuy nhiên, chúng tôi cảm thấy rằng lĩnh vực này cũng cần sự đổi mới, tức là phát triển một kỹ thuật mà trước đó chưa hề tồn tại. Điều quan trọng là làm sao để giữ lại được các ngành nghề truyền thống thông qua việc đào tạo lớp nghệ nhân mới, hơn thế nữa còn phải suy nghĩ để cải tiến và phát huy óc sáng tạo hơn nữa trong tương lai”, Mignon nhận định.
Jaquet Droz đã trình làng bộ ba đồng hồ Petite Heure Minute Paillonné để minh chứng cho sự tinh thông bậc thầy trong kỹ nghệ tráng men paillonné. Đây là một trong những phương pháp truyền thống cầu kỳ và phức tạp nhất trong lịch sử chế tạo đồng hồ cơ đeo tay được chính nhà sáng lập thương hiệu này nghiên cứu và ứng dụng cũng như lưu giữ nguyên vẹn bản sắc cho tới tận ngày nay. Mặt đồng hồ được phủ lên vài lớp men nền, sau đó đặt các paillons (vân hoa vàng) lên và cuối cùng sẽ phủ lên các paillons một lớp men mềm (men trong).
Tương tự như vậy, 5 năm trước đây, Hermès tiếp cận Agnès Paul-Depasse, một nghệ nhân đẳng cấp thế giới trong lĩnh vực straw marquetry (khảm rơm) cổ xưa. Họ đã nhờ Paul-Depasse tư vấn cách tạo nên một mặt số đồng hồ độc đáo khi ứng dụng rơm, chất liệu hữu cơ, mà không sợ bị biến đổi cấu trúc theo thời gian. Thuật khảm rơm đòi hỏi người nghệ nhân phải cực kỳ khéo léo bởi chỉ sử dụng những mẩu rơm cong có đường kính chưa tới 1 milimet.
Cũng dùng phương pháp truyền thống, nhưng Paul-Depasse đã có một chút biến tấu khi chọn loại rơm từ lúa mạch đen cho trọng lượng nhẹ hơn, sau đó nhuộm màu, cắt ghép để tạo nên một mặt đồng hồ có hoa văn dạng chữ V (đường zigzac và hình ô chữ nhật nhỏ) mô phỏng theo mẫu cà-vạt của Hermès. Kết quả, tuyệt tác Arceau Marqueterie de Paille đã giúp Hermès để lại dấu ấn đậm nét trên bản đồ của ngành công nghiệp đồng hồ toàn cầu.
“Đó chỉ là một thách thức để chúng tôi thử xem liệu có thực hiện được hay không. Và thực tế chúng tôi đã làm được”, Philippe Delhotal, Giám đốc sáng tạo của La Montre Hermès nói. “Trên thực tế, chúng tôi thật sự rất hứng thú với ý tưởng khảm rơm vì phương pháp này chưa từng được thực hiện bởi bất cứ thương hiệu đồng hồ nào trước đó”.
Năm 2014, Hermès tiếp tục kết hợp kỹ thuật làm gốm sứ Pháp với nghệ thuật vẽ truyền thống Nhật Bản cho ra đời bộ sưu tập đồng hồ Slim d’Hermès Koma Kurabe. Phần mặt số được vẽ bởi họa sĩ Buzan Fukushima, bậc thầy trong việc sử dụng kỹ thuật sơn màu đỏ trên đồ sứ, Aka-e, ra đời từ thế kỷ 19. Phần mặt sứ sau khi vẽ được phủ một lớp vàng trước khi nung.
Khám phá những khía cạnh hấp dẫn hơn
Métiers d’art trong tương lai có thể sẽ rất khác biệt về hình thái và ứng dụng. Roger Dubuis, một trong những công ty haute horlogerie (đồng hồ xa xỉ) non trẻ nhất, lấy cảm hứng từ vị vua huyền thoại Arthur và các Hiệp sĩ Bàn tròn để tạo nên phiên bản giới hạn Excalibur Table Ronde. Mặt đồng hồ tráng men (đại diện cho bàn tròn) được bao quanh bởi 12 hiệp sĩ đang cầm thanh kiếm ở vị trí 12 mốc giờ, tất cả đều được hoàn thành bằng tay dưới kính hiển vi vì các chi tiết này chỉ dài tối đa 6,5 milimet.
“Lần đầu tiên nhìn thấy Excalibur Table Ronde, tôi nghĩ thiết kế của nó có phần thiên về phong cách baroque và khó mà thu hút được khách hàng. Tuy nhiên, dòng sản phẩm này đã bán rất chạy và điều đáng ngạc nhiên là đa phần người mua lại chưa từng tìm đến Roger Dubuis trước đó”, Jean-Marc Pontroue, Giám đốc điều hành của Roger Dubuis chia sẻ. Thành công từ Excalibur Table Ronde đã chỉ ra một vấn đề của Métiers d’art vào thời điểm hiện tại. Bất cứ ai cũng đồng ý rằng đồng hồ Métiers d’art truyền thống rất đẹp, nhưng từng đó là chưa đủ, mà phải kết hợp với tính sáng tạo, vì những khách hàng của ngành công nghiệp đồng hồ cao cấp ngày càng đòi hỏi nhiều hơn, họ mong muốn có được điều gì đó khác biệt về phong cách, cải tiến và cả phương pháp chế tác thủ công. Hơn thế nữa, vẫn còn rất nhiều kỹ nghệ bí truyền cổ xưa tại châu Phi, Trung Quốc, Nhật Bản… chưa được khai phá, đó là kho tàng mà con người có thể ứng dụng vào ngành chế tác đồng hồ trong tương lai.
Một công ty khác đang tìm kiếm những phương pháp trang trí mặt đồng hồ sáng tạo hơn là Romain Jerome. Họ có hướng tiếp cận hoàn toàn mới khi sử dụng vật liệu quý hiếm và khác thường, ví dụ như bụi mặt trăng, tro núi lửa, kim loại và than từ xác tàu Titanic… Phiên bản giới hạn Berlin DNA ra đời để kỷ niệm 25 thống nhất nước Đức, sở hữu mặt số có tạo hình giống như những mảnh tường vỡ, kèm theo một đường ánh sang màu xanh chạy từ bên này sang bên kia tượng trưng cho dòng sông Spree và đường ánh sáng đỏ đại diện cho bức tường Berlin nổi tiếng. Khi tắt đèn, các đường này vẫn phát sáng nhờ được phủ một lớp sơn phát quang, gợi lên khoảnh khắc khi màn đêm buông xuống lúc bức tường sụp đổ.
“Chúng tôi vẫn sử dụng các thợ thủ công giống như những công ty sản xuất đồng hồ Métiers d’art thông thường, nhưng tôi cho rằng đừng nên khai thác quá mức kỹ năng của họ”, Giám đốc điều hành của Romain Jerome, Manuel Emch, cho biết. “Thật tuyệt khi được bảo vệ di sản. Thế nhưng, cũng như nghệ thuật đại so với nghệ thuật cổ điển, Métiers d’art cần phải có nhiều màu sắc vui tươi hơn, khía cạnh mê hoặc hơn. Và đó là những gì sẽ được khai phá trong thời gian tới”.