Bức tranh đắt giá nhất trong lịch sử hội họa của người Việt cho đến nay vẫn là điều khó đoán. Một phần là do ở ta chưa có những phiên đấu giá minh bạch các họa phẩm kiệt tác kiểu như Christie’s hay Sotheby’s vẫn làm. Phần nữa là do sự vất vả của một thời chiến tranh, đặc biệt ở miền Bắc xã hội chủ nghĩa, khiến nhiều danh họa quen sinh hoạt trong bần bạch. Vẽ tranh đối với họ là cái nghiệp, là niềm vui, là sự giải thoát. Hơn nữa, việc bán được tranh tới giá là điều không tưởng bởi cả xã hội đều nghèo.
Câu chuyện bảo tàng mỹ thuật mua bức “Bình Văn” khét tiếng của họa sỹ Lê Huy Miến là một trường thiên bi hài. Người sở hữu bức tranh liều lĩnh đòi đổi nó lấy một chiếc xe “lơ” (xe đạp Peugeot), thứ mà hôm nay giá trị chưa bằng cái áo khoác nhái hàng hiệu. Sau nhiều lần mặc cả, bảo tàng cũng mua “Bình Văn” với giá tương đương khoảng hai chiếc xe đạp Tầu. Đại loại, hội họa ở ta đã có một thời lãng mạn bi tráng, hoàn toàn xa lạ với khái niệm đo đếm tài chính. Có lẽ vì thế mà nhiều họa sĩ vẽ tranh xong thì đem cấn nợ cho một ông chủ quán cà phê lương thiện, hoặc đưa tặng cho một vài người bạn tri âm tri kỷ. Xem lại những bức ảnh ảnh đen trắng từ hồi bao cấp chụp mấy “đại thụ” cỡ như Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái… ngồi uống rượu bỗng ứa nước mắt. Trên mặt bàn gỗ cong vênh là bơ vơ duy nhất chai rượu gạo nấu lậu (vỉa hè kêu là cuốc lủi). Vậy mà mặt mũi người uống luôn hồng hào lâng lâng niềm hạnh phúc.
Rồi Việt Nam mở cửa, rồi Việt Nam đổi mới. Nhiều người nước ngoài lần đầu tới thăm mảnh đất hình chữ S quằn quại vết bom, chợt ngỡ ngàng nhận ra rằng ở đây có hẳn hoi một nền mỹ thuật. Không kể các “mét” được đào tạo tử tế từ người Pháp, mà ngay cả các họa sĩ trẻ cũng đẫm đầy tài năng. Những quý ông ngoại quốc chân thành ngạc nhiên, họ ào ạt mua tranh bằng vàng, bằng “đô”. Trên một mặt bằng tài chính thăng hoa như vậy, khoảng thập kỷ cuối của thế kỷ trước, hội họa Việt hung hăng có hẳn một thị trường. Nhiều họa sĩ trẻ thời thượng đã có nhà mới và vợ mới. Và cũng giống như các bậc thầy trước đây, bọn họ tiếp tục cạn chén trong niềm hoan hỉ. Có điều, bây giờ là những chai Whisky già tuổi không còn bơ vơ nữa. Vì “đề co” cho nó là cả đĩa tổ bố tôm hùm.
Rồi thị trường của hội họa Việt vài năm gần đây bỗng dưng trầm lắng. Nhiều họa sĩ một thời thành công đã bỏ vợ đẹp, hoặc bất hạnh hơn, bị vợ đẹp bỏ. Cũng có người hiếm hoi lấy thêm được vợ mới, nhưng thường là sau khi đã bán nhà. Đi ngang qua mấy gallery “nhớn”, chỉ thấy đôi ba chân dài trông hàng che mồm ngáp. Why painter. Vô số diễn đàn có vẻ nghiêm túc đã thảo luận theo cái slogan này. Có phải “vẻ đẹp tiềm ẩn” ở những người vẽ đã hiển lộ hết. Có phải vẫn chủ đề “chim, hoa, cá, gái” đấy thôi, nhưng thưở ban đầu là hồn nhiên không vụ lợi, còn hôm nay là hầm hập mùi tiền. Toàn những câu hỏi lớn chờ mong manh lời đáp. Không phải ngẫu nhiên mà kha khá đông họa sĩ xé toile đập palette chuyển sang installation. Và những buổi ra mắt tác phẩm của họ luôn hồi hộp nguy hiểm. Bất chấp tuổi tác đã lụ khụ, họ thường trình diễn leo trèo lên những chơi vơi độ cao để nhảy nhót.
Hôm rồi gặp anh bạn họa sĩ thân chuyên vẽ mái đình giếng nước, thiếu nữ cầm nón và liễu rủ bờ hồ, người viết bài này hỏi “Dạo này tình hình bán chác thế nào?”. Câu trả lời là: “Đã bán hết sạch. Chiều qua vừa bán nốt cái xe máy”.
Câu chuyện bảo tàng mỹ thuật mua bức “Bình Văn” khét tiếng của họa sỹ Lê Huy Miến là một trường thiên bi hài. Người sở hữu bức tranh liều lĩnh đòi đổi nó lấy một chiếc xe “lơ” (xe đạp Peugeot), thứ mà hôm nay giá trị chưa bằng cái áo khoác nhái hàng hiệu. Sau nhiều lần mặc cả, bảo tàng cũng mua “Bình Văn” với giá tương đương khoảng hai chiếc xe đạp Tầu. Đại loại, hội họa ở ta đã có một thời lãng mạn bi tráng, hoàn toàn xa lạ với khái niệm đo đếm tài chính. Có lẽ vì thế mà nhiều họa sĩ vẽ tranh xong thì đem cấn nợ cho một ông chủ quán cà phê lương thiện, hoặc đưa tặng cho một vài người bạn tri âm tri kỷ. Xem lại những bức ảnh ảnh đen trắng từ hồi bao cấp chụp mấy “đại thụ” cỡ như Nguyễn Sáng, Bùi Xuân Phái… ngồi uống rượu bỗng ứa nước mắt. Trên mặt bàn gỗ cong vênh là bơ vơ duy nhất chai rượu gạo nấu lậu (vỉa hè kêu là cuốc lủi). Vậy mà mặt mũi người uống luôn hồng hào lâng lâng niềm hạnh phúc.
Rồi Việt Nam mở cửa, rồi Việt Nam đổi mới. Nhiều người nước ngoài lần đầu tới thăm mảnh đất hình chữ S quằn quại vết bom, chợt ngỡ ngàng nhận ra rằng ở đây có hẳn hoi một nền mỹ thuật. Không kể các “mét” được đào tạo tử tế từ người Pháp, mà ngay cả các họa sĩ trẻ cũng đẫm đầy tài năng. Những quý ông ngoại quốc chân thành ngạc nhiên, họ ào ạt mua tranh bằng vàng, bằng “đô”. Trên một mặt bằng tài chính thăng hoa như vậy, khoảng thập kỷ cuối của thế kỷ trước, hội họa Việt hung hăng có hẳn một thị trường. Nhiều họa sĩ trẻ thời thượng đã có nhà mới và vợ mới. Và cũng giống như các bậc thầy trước đây, bọn họ tiếp tục cạn chén trong niềm hoan hỉ. Có điều, bây giờ là những chai Whisky già tuổi không còn bơ vơ nữa. Vì “đề co” cho nó là cả đĩa tổ bố tôm hùm.
Rồi thị trường của hội họa Việt vài năm gần đây bỗng dưng trầm lắng. Nhiều họa sĩ một thời thành công đã bỏ vợ đẹp, hoặc bất hạnh hơn, bị vợ đẹp bỏ. Cũng có người hiếm hoi lấy thêm được vợ mới, nhưng thường là sau khi đã bán nhà. Đi ngang qua mấy gallery “nhớn”, chỉ thấy đôi ba chân dài trông hàng che mồm ngáp. Why painter. Vô số diễn đàn có vẻ nghiêm túc đã thảo luận theo cái slogan này. Có phải “vẻ đẹp tiềm ẩn” ở những người vẽ đã hiển lộ hết. Có phải vẫn chủ đề “chim, hoa, cá, gái” đấy thôi, nhưng thưở ban đầu là hồn nhiên không vụ lợi, còn hôm nay là hầm hập mùi tiền. Toàn những câu hỏi lớn chờ mong manh lời đáp. Không phải ngẫu nhiên mà kha khá đông họa sĩ xé toile đập palette chuyển sang installation. Và những buổi ra mắt tác phẩm của họ luôn hồi hộp nguy hiểm. Bất chấp tuổi tác đã lụ khụ, họ thường trình diễn leo trèo lên những chơi vơi độ cao để nhảy nhót.
Hôm rồi gặp anh bạn họa sĩ thân chuyên vẽ mái đình giếng nước, thiếu nữ cầm nón và liễu rủ bờ hồ, người viết bài này hỏi “Dạo này tình hình bán chác thế nào?”. Câu trả lời là: “Đã bán hết sạch. Chiều qua vừa bán nốt cái xe máy”.